Ізумруды, прыгожыя і дарагія камяні, яны зачароўваюць усіх сваім глыбокім колерам жыцця і гармоніі. Ім ушаноўвалі егіпецкія фараоны, індыйскія махараджы, перад імі схіляліся еўрапейскія кіраўнікі.
Ізумруды былі добра вядомыя ўжо і ў старазапаветныя часы. Ізумруд - адзін з дванаццаці камянёў, якімі быў упрыгожаны нагруднік першасвятара Аарона. На кожным з камянёў былі напісаны імёны з дванаццаці каленаў Ізраілевых. Ізумруд сімвалізаваў калена лявітаў - нашчадкаў Левія.
Ізумруд - адзін з тых каштоўных камянёў, рэпутацыя і сімволіка якога мянялася на працягу многіх стагоддзяў. То ён славіўся вядзьмарскім каменем, то сімвалізаваў касмічную энергію і ўнутраную сілу або ўвасабляў вясновае абнаўленне прыроды, а то і прыпісвалі яму кепскую рэпутацыю - лічылі яго атрыбутам самых страшных сіл.
У алхімікаў ізумруд быў філасофскім каменем, здольным удыхнуць жыццё ва ўсё існае. Як бы там ні было, ізумруд ва ўсіх народаў і ўсіх часоў выклікаў захапленне, ім імкнуліся валодаць усе ўлада заможных.
Большая частка ізумрудаў здабывалася з 1 тысячагоддзя да н.э. у капальнях егіпецкіх фараонаў. Сведчанні пра гэта дастаткова рэдкія. Першымі буйнымі радовішчамі, паміж Чырвоным морам і Нілам у часы фараонаў, былі, так званыя, Ізумрудныя горы. У сучаснай гісторыі яны згадваюцца як копі царыцы Клеапатры.
Сама царыца вельмі любіла гэтыя каштоўныя камяні, а магчымасць атрымаць з яе рук ізумруд, упрыгожаны профілем Клеапатры, расцэньвалася як знак вышэйшай літасці. Гэтыя радовішчы распрацоўваліся аж да Сярэднявечча. Ізумруды адсюль разыходзіліся па ўсім свеце.
У 1830 годзе французскія даследчыкі знайшлі тут сістэму падземных галерэй, выдзеўбаных на глыбіні 25 метраў, там жа былі знойдзены і прылады працы, якія датуюцца 1333 годам да н.э. Егіпецкія ізумруды вельмі высока шанаваліся, хоць не адрозніваліся высокай якасцю, бо былі пакрыты мноствам расколін.
Сучасныя ізумруды здабываюцца большай часткай у Калумбіі. Ювеліры прыдзірліва выбіраюць каштоўныя камяні, і толькі 1/3 з усіх якія здабываюцца ў Калумбіі, выкарыстоўваюць для агранкі. Ёсць шматлікія радовішчы і ў Бразіліі, ізумруды тут адрозніваюцца ад калумбійскіх не толькі колерам (яны звычайна святлей), але і мноствам уключэнняў, якія не заўсёды дазваляюць выкарыстоўваць камень для агранкі.
Ёсць радовішчы і ў Зімбабвэ. Тут не часта, але сустракаюцца ізумруды, па прыгажосці не якія саступаюць калумбійскім, а часам і праўзыходныя. Вельмі падобныя да калумбійскіх крышталяў сустракаюцца ў Афганістане.
Многія ізумруды належалі, як заўсёды, вялікім свету гэтага. Напрыклад, адзін з найбуйнейшых камянёў мае персанальнае імя - «Вялікі Могол». Ён названы ў гонар індыйскіх уладароў, якія панавалі ў Індыі ў 16-17 стагоддзях. Як мяркуюць, камень быў прывезены з Калумбіі і прададзены ў канцы 17 стагоддзя апошняму з дынастыі Вялікіх Маголаў - Аурангзебу.
На адным баку каштоўнага каменя былі выгравіраваны некалькі радкоў мусульманскай малітвы, на другім – цудоўны ўсходні арнамент у выглядзе кветкі. Ім магла быць упрыгожана чалма, а можа адзенне Аурангзеба. Камень меў вагу 217, 8 карат. У 2001 годзе гэты ізумруд быў прададзены на аўкцыёне Крысці за 2,2 мільёна долараў.
Марскія шляхі ўсеяны шматлікімі астанкамі караблёў. Ізумруды, нарабаваныя канкістадорамі, адпраўляліся да іспанскага двара. Большасць з гэтых камянёў былі захоплены ў храмах інкаў, а таксама ў Калумбіі. Былі вывезены тысячы цудоўных ізумрудаў. Ізумруд на ўсёй тэрыторыі Паўднёвай Амерыкі лічыўся святым каменем. А ў еўрапейцаў ён шанаваўся вышэй за золата.
Адной з найбуйнейшых у гісторыі ваеннай здабычай да гэтага часу лічыцца выкуп, які заплацілі індзейцы інкі за вызваленне свайго правадыра. У 1532 годзе правадыр інкаў Атауальпу быў захоплены ў палон канкістадорамі. За яго заплацілі каля 6 тон вырабаў з золата, упрыгожаных ізумрудамі і іншымі каштоўнымі камянямі.
У 1555 годзе еўрапейцы пачалі распрацоўку радовішча ізумрудаў у Калумбіі. З гэтага часу пад наглядам іспанцаў на калумбійскіх шахтах працавалі рабы-індзейцы. Чым глыбейшымі станавіліся шахты, тым менш выжывалі людзі. Здабыча ізумрудаў дасягнула нябачаных маштабаў.
Да гэтага часу ізумруды, якія здабываюцца на тэрыторыі Эквадора і Калумбіі, называюць «інкскімі». Многія апавяданні і легенды звязаны з выдатным каштоўным каменем.
Рускі прыродазнавец В.М. Севергін у сваіх запісах па мінералогіі распавядае, што ў перуанцаў быў вялізны ізумруд, памерам у страусінае яйка, які яны пачыталі і называлі сваёй Ізумруднай Багіняй. Іспанцам гэтая багіня не дасталася. Калі індзейцы ўбачылі, што іх неўзабаве дагоняць рабаўнікі-канкістадоры, яны разбілі цудоўны крышталь. Так апавядае легенда.
Больш за 450 ізумрудаў упрыгожваюць «Карону Анд», у ёй ёсць частка тых камянёў, якія былі ў выкупе за кіраўніка інкаў Атауальпу. Яна доўгі час знаходзілася ў саборы Маці Божай у калумбійскім горадзе Папаян, зрэдку яе выкрадалі, але яна зноў вярталася, пакуль у 20 стагоддзі яе не набыў кансорцыум амерыканскіх бізнесменаў.
У 19 стагоддзі знайшлі ізумрудныя радовішчы і на Ўрале ў Расіі. Унікальныя ізумруды ў 672 г і ў 1200 г захоўваюцца ў Алмазным фондзе Расіі.
Адзін іх найбуйнейшых у свеце ізумрудаў - Дэваншырскі ізумруд, які атрымаў імя шостага герцага Дэваншырскага – Вільям Кавендыш. Знойдзены ён быў у знакамітых калумбійскіх капальнях і перададзены ў падарунак герцагу першым імператарам Бразіліі і караля Партугаліі Пэдра I, хоць па іншай версіі, герцаг купіў у яго гэты крышталь.
"Ізумрудны Буда" - камень вагой 3600 карат быў знойдзены ў 1994 годзе. З яго выразалі статуэтку Буды і назвалі ў гонар аднайменнага храма ў Тайландзе - «Ізумрудны Буда».
Ізумруд «Каралева Ізабэла» - калумбійскі ізумруд у 964 карата быў названы ў гонар каралевы Ізабелы, жонкі караля Іспаніі Карла V. У пачатку 16 стагоддзя кіраўнік іспанскіх войскаў Эрнан Картэс стаў уладальнікам гэтага дзіўнага ізумруду, які сярод усіх іншых скарбаў быў паднесены яму ў падарунак Мантэсумай.
Картэс назваў ізумруд імем каралевы, якой ён у сваю чаргу таксама хацеў паднесці ў падарунак. Але гэтаму не наканавана было здарыцца, экспедыцыі і вайсковыя аперацыі ў Новым Свеце былі прыпыненыя ў выніку недахопу сродкаў. Ізумруд застаўся ў Картэса. Каштоўны камень і мноства іншых скарбаў Картэс падарыў сваёй жонцы Хуане Дэ Суніга ў дзень шлюбу.
Доўгі час ізумруд заставаўся ў сям'і нашчадкаў Хуаны, амаль 200 гадоў. Затым іспанскі кароль Фердынанд VI ужо ў 1757 году ўсё ж запатрабаваў вяртанні абяцанага каштоўнага каменя. У гэтым жа годзе да берагоў Іспаніі адправіўся карабель, нагружаны ізумрудамі, золатам і іншымі скарбамі ацтэкаў, а разам з імі і "Ізумруд Ізабелы".
У раёне Бярмудскага трыкутніка карабель пацярпеў крушэнне. Прайшло яшчэ больш за 200 гадоў, і ў 1992 годзе патанулыя скарбы былі падняты са дна акіяна. Сярод усіх скарбаў быў ізумруд даўгаватай формы і рэдкай прыгажосці, які не змяшчаецца на далоні. У выніку ўсіх даследаванняў навукоўцы даведаліся ў ім «Ізумруд Ізабелы».
Прафесійныя вадалазы здзейснілі самае ўнікальнае адкрыццё канца 20 стагоддзя. У скарбах, знойдзеных на патанулым караблі, былі выяўлены аграненыя ізумруды агульнай вагой 25 000 карат, залатыя ўпрыгожванні дакалумбавай эпохі, смарагдавую друзу вагой больш за 24 000 карата і сотні ўнікальных і бясцэнных ювелірных вырабаў ацтэкаў і ацтэкаў.
У Нацыянальным музеі натуральнай гісторыі ў Вашынгтоне захоўваецца знакамітая плацінавая брошка «Хукер». У цэнтры брошкі буйны ізумруд масай 75,47 карат. Крышталь унікальны не толькі памерамі, але і тым, што ў ім няма уключэнняў, што для смарагдаў з'яўляецца вялікай рэдкасцю.
У гэтага ізумруда таксама свая гісторыя. Камень знойдзены ў калумбійскіх капальнях у 16-17 стагоддзях, вывезены ў Еўропу іспанскімі канкістадорамі, затым агранены і прададзены кіраўнікам Атаманскай імперыі. Кіраўнік імперыі насіў гэты каштоўны камень у спражцы параднага адзення.
У 1908 годзе султан апынуўся ў выгнанні, многія каштоўнасці былі вывезены ў Еўропу і прададзены. Унікальны ізумруд быў набыты ювелірнай фірмай Ціфані, дзе пра яго паклапаціліся, атачыўшы дыяментамі. Так ён апынуўся ў складзе брошкі, якую набыла Джанет Анненберг Хукер.
Праз нейкі час яна перадала каштоўную брошку ў Музей натуральнай гісторыі, а яшчэ праз некаторы час гэтаму ж музею Хукер перавяла 5 мільёнаў долараў. На гэтыя грошы была створана галерэя каштоўных камянёў.
У калекцыі каштоўнасцяў Элізабэт Тэйлар ёсць унікальныя каралі са смарагдамі ў апраўленні дыяментаў, калье ў гарнітуры з завушніцамі са смарагдаў, аграненых у форме сэрцайка. Ювелірныя вырабы знакамітай актрысы вартыя захаплення.
Ізумруды былі і застаюцца самымі жаданымі каштоўнасцямі прыроды, сімвалізуючы поспех і шчасце. Ізумрудныя гісторыі працягваюцца…
