Bursztyn nazywany jest złotem Północy. Jest to solidna żywica drzew iglastych, zawierająca w głównym składzie węgiel, wodór i tlen. Bursztyn ma żółte odcienie – od jasnożółtego do czerwonego, wśród których są żółto-miodowe, żółto-pomarańczowe i wiele innych, są też kamienie niebieskie i zielone, a nawet czarne.
Historia wyrobów z kamienia i bursztynu w starożytności
Od czasów starożytnych bursztyn był używany nie tylko jako lekarstwo na choroby, ale także wykonywano z niego biżuterię. Od dawna wkroczył w życie mieszkańców wybrzeża Bałtyku. Amulety, koraliki, figurki zwierząt znaleziono w starożytnych miejscach ludzi. Bursztyn bałtycki dotarł nawet do Egiptu. W grobowcu faraona Tutanchamona znaleziono koronę zdobioną bursztynem bałtyckim oraz różne bursztynowe przedmioty nagrobne.
W British Museum w Londynie znajduje się asyryjski obelisk z inskrypcją wspominającą o bursztynie. W starożytnej poezji greckiej znajduje się opis bursztynu. Na przykład Homer opisując dekorację pałacu spartańskiego króla Menelaosa wymienia złoto, srebro, kość słoniową i elektron – tak starożytni Grecy nazywali bursztyn.
Informacje o bursztynie znajdują się w pracach Platona, Hipokratesa, Ajschylosa. A filozof Thales opisał właściwości bursztynu.
Rzymski poeta Owidiusz opowiedział piękną legendę o Faetonie, synu Heliosa, boga Słońca. Phaeton błagał ojca, aby jechał po niebie swoim złotym rydwanem zaprzężonym w cztery ogniste konie. Helios długo odmawiał swojemu synowi, a mimo to uległ jego prośbom. Słabe ręce Faetona nie mogły utrzymać koni, niosły go i podpalały ziemię i niebo. Zeus wpadł w złość i uderzył piorunem w rydwan. Faeton wpadł do rzeki Eridanus. Siostry gorzko opłakiwały śmierć ukochanego brata, a łzy, które wpadły do rzeki, zamieniły się w bursztyn.
Istnieją inne legendy, ale w każdej z bursztynem kojarzą się łzy. W epoce starożytnego Rzymu, z jego zamiłowaniem do luksusu i bogactwa, lśniła również chwała bursztynu. Rzymianie docenili piękno kamienia i utorowali drogę na wybrzeże Bałtyku. Stopniowo pojawiały się miejsca handlu bursztynem. Wiadomość o kamieniu solarnym dotarła także do krajów arabskich, gdzie bursztyn stał się nie mniej popularny niż w Europie.
Jakkolwiek to się nazywało - "kawałek słońca", "kamień słoneczny", "kadzidło morskie". Grecy nazywali bursztyn elektron lub electrium, co oznacza „genialny”. Promienny kamień przypominał im gwiazdę Elektrę. Ponadto kamień miał zdolność elektryzowania się podczas tarcia i przyciągania lekkich przedmiotów.
Niemiecka nazwa – „gorący kamień” odzwierciedla jeszcze jedną z jego właściwości – łatwo się zapala i pali pięknym płomieniem, wydzielając przyjemny zapach. Litewska nazwa „gintaras” i łotewska „dzintars” odzwierciedlały inną właściwość kamienia – „ochronę przed chorobami”. W Rosji bursztyn nazywany był „latyr” lub „alatyr” i posiadał również właściwości lecznicze.
Kiedy w starożytnym Rzymie zaczęła się moda na bursztyn, figurki, płaskorzeźby, portrety, naszyjniki, biżuteria rzeźbiona, kadzidełka i kielichy do wina były wykonywane z kamienia. Najbogatsi mieszkańcy Rzymu dekorowali bursztynem swoje wille i baseny. Cena bursztynu była wtedy wysoka – mała figurka wykonana z bursztynu kosztowała więcej niż żywy niewolnik.
Wielu rzymskich patrycjuszy nosiło ze sobą bursztynowe kule, chłodząc dłonie w upale. Wysoki koszt bursztynu tłumaczono nie tylko pięknem kamienia, ale także uznawanymi przez wszystkich lekarzy właściwościami leczniczymi. Upadło Cesarstwo Rzymskie, a sztuka rzeźbienia w bursztynie stopniowo popadała w ruinę.
Historia kamienia bursztynowego w średniowieczu
W średniowieczu kamień promienny był rzadko używany, w tym czasie ze względu na swoją kruchość i kruchość nie był szanowany. Ale na Dalekim Wschodzie bursztyn był traktowany inaczej. W Chinach i Japonii szczególnie czczono bursztyn w kolorze wiśni. Kamienie te uważano za zamrożone krople krwi smoka, świętego zwierzęcia z 12-letniego rocznego cyklu wschodniego. Dlatego bursztyn wiśniowy mogli nosić tylko cesarze i ci, którzy byli z nimi spokrewnieni.
W średniowieczu rozpoczęto masową produkcję miniaturowych figurek w Chinach i Japonii. Zostały wyrzeźbione z różnych materiałów, w tym z bursztynu. Japońscy kamieniarze i jubilerzy osiągnęli w tym czasie najwyższe umiejętności w wykonywaniu oryginalnych i eleganckich figurek oraz biżuterii. Łączyli bursztyn z innymi kamieniami szlachetnymi, nakładali na kamień proszek złota i srebra, następnie wielokrotnie go lakierowali, osadzali bursztynem w złocie i srebrze, inkrustowanym kością słoniową.
W XIII wieku rozpoczął się nowy okres dla bursztynu. Był to wiek krzyżowców, którzy podbili bogaty w bursztyn Bałtyk i ustanowili monopol na wydobycie i handel kamieniem słonecznym. W tym czasie bursztyn przyniósł szczęście nielicznym.
Ci, którzy wydawali dekrety, rabowali kraje bałtyckie, kamień przynosił bogactwo i władzę, ale to ich nie uszczęśliwiało, bo zdobyte bogactwo trzeba przechowywać, aby go nie stracić, a wraz z nim głowę. Jeśli chodzi o zwykłych ludzi, łatwiej było się z nimi uporać - był dekret zabraniający zbierania bursztynu, a ponadto jego przetwarzania.
Sądy surowo ukarały nieposłusznych, do egzekucji był specjalny kat. Ludy bałtyckie długo zachowały pamięć o okrutnych władcach, przekazując z pokolenia na pokolenie historie, które uformowały się w legendy o krzyżackich zdobywcach. Zakon krzyżacki zakazał wszelkich prac kamieniarskich, które od wieków były głównym biznesem w krajach bałtyckich.
Cały wydobyty bursztyn był już na sprzedaż, a krzyżowcy otrzymali bajeczne zyski. Tak było do połowy XV wieku. Następnie rozpoczyna się rozwój dwóch dużych ośrodków produkcji wyrobów z bursztynu, w Gdańsku (Gdańsk) i Królewcu (Kaliningrad). Tym wszystkim przewodził ostatni mistrz zakonu krzyżackiego i pierwszy książę pruski Albrecht brandenburski.
Bursztynowe wyroby powstających centrów sztuki różniły się od siebie. W Gdańsku sztuka kamieniarstwa miała orientację religijną (krucyfiksy, rzeźbiarskie wizerunki świętych, różańce, ołtarze), w Królewcu świecka (kubki, wazony, misy, figurki, świeczniki, szkatułki, sztućce, szachownice itp.).
Bursztyn w epoce baroku i dziś
W XVII wieku sztuka obróbki bursztynu była na najwyższym poziomie, wydawało się, że już nie ma rzeczy niemożliwych do stworzenia piękna bursztynowych wyrobów. Inkrustowany złotem, srebrem, kością słoniową, masą perłową został wykonany.
Wspaniała wirtuozowska rzeźba, umiejętność rzemieślników tworzenia wyrobów z bursztynu w formie mozaik, kompozycje z różnych rodzajów bursztynu, kontrastowe zestawienie kolorów, grawerowanie kolorową folią – wszystko to świadczyło o doskonałości i pięknie kamienia solarnego.
Technika mozaiki, w której bursztynowe talerze nakładano na drewnianą podstawę, była szczególnie lubiana przez rzeźbiarzy. W ten sposób możliwe było wykonanie produktu wielkogabarytowego. Powstały wielopiętrowe skrzynie, szafy, nawet ściany pomieszczeń wykończono bursztynem.
Prusy aktywnie prowadziły sprzedaż wyrobów z bursztynu. W wielu krajach Europy i Azji pojawiły się unikatowe arcydzieła sztuki rzeźbiarskiej na bursztynie, częściej były wręczane jako prezenty dyplomatyczne. Izba Zbrojowni Kremla moskiewskiego posiada bogatą kolekcję takich przedmiotów. Niezwykłe i luksusowe przedmioty z bursztynu dostępne były także na dworze królów francuskich.
Inwentarze bursztynowych skarbów wymieniają wiele przedmiotów, takich jak szafki, lustra w bursztynowych ramach, wazony. Wszystkie ozdobiono najwspanialszymi płaskorzeźbami, figurkami i ornamentami. Niektóre z nich zostały wręczone przez króla jako prezent dla dostojnych gości, inne przechowywane są w Luwrze.
XVII wiek przyniósł do światowego skarbca unikalne dzieła rzeźbiarzy w kamieniu słonecznym. W XVIII wieku powstała słynna sala bursztynowa, która stała się szczytem sztuki kamieniarskiej.
Jedne z najlepszych wyrobów z bursztynu przechowywane są w królewskim zamku Rosenberg w Kopenhadze, w muzeach Wiednia, Wiktorii i Alberta w Londynie, we Florencji, w zamku Marienburg w Malborku, w wielu muzeach w Niemczech.
Kilka lat temu na wyspie św. Tomasza otwarto Światowe Muzeum Bursztynu. W kolekcji znajdują się różne rodzaje bursztynu, piękne modele trzech statków, którymi Kolumb przybył do wybrzeży Ameryki. Niezwykły jest również wystrój pomieszczeń muzealnych, wyjątkowe w swej urodzie kompozycje „Bursztynowy Las” i „Bursztynowy Wodospad”. W ostatniej kompozycji po bursztynowej ścianie spływa prawdziwy strumień wody.
Kilka słów o Bursztynowej Komnacie, która jest arcydziełem sztuki bursztynniczej. Jego historia rozpoczęła się w 1701 roku w Prusach. Z rozkazu intronizowanego króla pruskiego planowano odbudowę pałaców w Berlinie. Król i królowa postanowili więc stworzyć niezwykły bursztynowy gabinet.
Prace postępowały powoli, tak że ani król, ani królowa nie zdążyli zobaczyć planowanych zmian w pałacach. A nowy król, syn poprzedniego, Fryderyk Wilhelm I, najpierw przerwał wszelkie prace, a następnie w 1716 r., W związku z zawarciem sojuszu między Rosją a Prusami, podarował cesarzowi rosyjskiemu Piotrowi I - Bursztynowy Gabinet. Piotr I z wielką radością złożył powrotny „prezent” - przedstawił 55 gigantycznych grenadierów i kielich z kości słoniowej, wykonany własnoręcznie ...
Bursztynową Komnatę przechowywano w Pałacu Katarzyny, który podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej został zdobyty i zrabowany przez niemieckich faszystów. Bursztynowa Komnata została skradziona. Od 1942 r. do wiosny 1944 r. panele Bursztynowej Komnaty znajdowały się w jednej z sal Zamku Królewskiego w Królewcu. W kwietniu 1945 roku, po szturmie miasta przez wojska sowieckie, pomieszczenie zniknęło bez śladu, jego los wciąż pozostaje tajemnicą.
W latach 1981-1997 prowadzono prace nad rekonstrukcją Bursztynowej Komnaty. Do 300-lecia Sankt Petersburga w 2003 roku Bursztynowa Komnata została ponownie odrestaurowana z bursztynu kaliningradzkiego za pieniądze z Rosji i Niemiec. Ósmy cud świata można teraz ponownie zobaczyć w Pałacu Katarzyny.
Niezwykła ekspozycja – „Bursztynowa Chata” znajduje się w Muzeum Oceanu Światowego w Kaliningradzie. Tutaj wszystkie przedmioty, w tym artykuły gospodarstwa domowego, elementy wyposażenia wnętrz są wykonane z bursztynu lub nim inkrustowane.
W kajucie narzędzia badacza, mapy, obiekty etnograficzne, miniaturowe modele statków, mozaika - róża wiatrów wykonana na suficie, panel dekoracyjny - "Mapa świata", na którym wykonane są różne techniki obróbki bursztynu bursztyn.
O pięknie bursztynu i sztuce rzeźbiarzy, o wyjątkowych ekspozycjach, o najlepszych kolekcjach wyrobów z bursztynu można opowiadać przez długi, długi czas. Natura obdarzyła kamień niesamowitym bogactwem odcieni, bursztyn mieni się w promieniach słońca i wydaje się taki ciepły w dotyku...
