Po pierwsze: konieczne jest rozróżnienie pojęć „chronometr” i „chronograf”. CHRONOMETR to urządzenie odmierzające czas (z greckiego „χρόνος, chronos, czas” i „μέτρημα, metrima, ja mierzę”), czyli ogólnie zegar. Ale zwyczajowo nazywa się chronometr szczególnie dokładnym zegarkiem, stąd termin - dokładność chronometryczna. CHRONOGRAF to urządzenie, które nie tylko odmierza czas, ale także go naprawia, rejestruje (γράφω, czyli „piszę”). Konkretnie: chronograf to zegarek, który pozwala rejestrować czas trwania poszczególnych okresów czasu.
Najbardziej zrozumiałym przykładem chronografu jest zwykły stoper, z którym każdy miał do czynienia chociażby na szkolnych lekcjach wychowania fizycznego. Przechodzisz, powiedzmy, normę w biegu na 60 metrów: sędzia (jest też nauczycielem wychowania fizycznego) daje sygnał startowy i jednocześnie naciska przycisk na stoperze, rozpoczynając odliczanie sekund i ich ułamków - strzała zniknęła! A w momencie, gdy skończyłeś, ponownie naciska przycisk - strzałka zatrzymuje się.
We współczesnych chronografach na rękę (lub kieszonkowych) wszystko jest mniej więcej takie samo, tylko arsenał pomiarów jest bogatszy: rejestrowane są nie tylko sekundy, ale także minuty mierzonego procesu i z reguły jego godziny.
Do miana twórcy pierwszego na świecie chronografu dochodzą (oczywiście nie wiedząc o tym) dwaj Francuzi żyjący w pierwszej połowie XIX wieku. Louis Moine stworzył swój chronograf do wspomagania obserwacji astronomicznych. A Nicolas Riossec stworzył chronograf do śledzenia wyścigów…
Wkrótce chronografy były również używane przez wojsko, a mianowicie przez artylerzystów, którzy musieli znać dokładny czas lotu pocisku. Gwałtowny wzrost popularności chronografów nastąpił na początku XX wieku, wraz z gwałtownym rozwojem lotnictwa i sportów motorowych. Wzrosła dokładność pomiarów, sięgająca nawet na mechanice setnych i tysięcznych części sekundy; pojawiły się nowe odmiany chronografów - chronograf typu flyback, w którym wskazania są zerowane za naciśnięciem przycisku, chronograf dzielony, zwany też rattrapante, z możliwością jednoczesnego pomiaru dwóch procesów naraz...
W 1969 roku odbył się prawdziwy wyścig producentów, z których każdy starał się jako pierwszy stworzyć samozwijający się chronograf na rękę. Rywalami byli szwajcarski Zenith, japoński Seiko oraz grupa firm z udziałem szwajcarskiego Heuera i Breitlinga. Liczenie szło dosłownie dniami, teraz wszyscy uważają się za pionierów, ale wydaje nam się, że „fotofinisz” zdradza zwycięstwo Zenitha. Co w zasadzie nie jest tak ważne ...
Czym więc jest chronograf - ogólnie rzecz biorąc, jest jasne, a teraz przejdźmy do praktyki i rozważmy na przykład konkretny model zegarka. W tym celu wybraliśmy produkt wspaniałej szwajcarskiej firmy Oris, model TT1 Chronograph, wyposażony w kaliber automatyczny Oris 674 oparty na bardzo niezawodnym i bardzo popularnym mechanizmie ETA 7750, który z kolei jest wcieleniem niezwykle udanego mechanizmu Valjoux 7750, wypuszczonego jeszcze w 1974 roku i wciąż doskonale działającego w chronografach wielu różnych marek.
Spójrzmy na tarczę, którą chroni szafir szkło z powłoką antyrefleksyjną. Trzy centralne wskazówki, dwie z nich są masywne, a ponadto świecące; Są to wskazówki godzinowa i minutowa. Trzeci jest cienki, wyróżnia się czerwono-białym „garniturem”; ta wskazówka jest wskazówką sekundową, odnosi się konkretnie do modułu chronografu. Do czasu uruchomienia chronografu „drzemie” na pozycji godziny 12. Ale kiedy naciśniesz przycisk o godzinie 2, wskazówka idzie dalej, odliczając sekundy mierzonego procesu. Nawiasem mówiąc, w tym przypadku nie tylko sekundy: zwróć uwagę na oznaczenia drugiej skali biegnące wzdłuż obwodu tarczy - każda sekunda jest podzielona znakami na 4 części, więc ten model mierzy z dokładnością do 1/4 sekundy.
W tym samym czasie uruchamiane są dwa kolejne chronograficzne przeciwakumulatory. Ten na godzinie „12” odlicza upływające minuty, a ten na „6” liczbę godzin, które upłynęły. I jeszcze jeden mały licznik, na godzinie „9” – nie ma on nic wspólnego z funkcją chronografu, jest wskazówką sekundową aktualnego czasu, obraca się bez przerwy (jeśli oczywiście zegar chodzi).
Ale wracając do chronografu. Decydujesz się zatrzymać odliczanie - w tym celu musisz ponownie nacisnąć przycisk w pozycji „godzina 2”, nazywa się to „start/stop”. Wskazówki (przypomnijmy - środkowa sekunda i małe, na "12" i na "6") zatrzymają się. Nawiasem mówiąc, ten zegarek Oris oferuje jeszcze jedną możliwość: zatrzymana wskazówka sekundowa chronografu nie tylko odpowie na pytanie o liczbę sekund, które upłynęły, ale także wskaże wartość na zdigitalizowanym kant. Jest to skala tachymetru i jeśli np. jedziesz samochodem i uruchamiasz chronograf w momencie mijania jednego słupka kilometrowego, a zatrzymujesz się w momencie mijania kolejnego, to strzałka wskaże Ci Twoją średnią prędkość na tym odcinku, w km/h.
Następnie z jakiegoś powodu możesz wznowić odliczanie, naciskając ponownie przycisk „start / stop” lub możesz zresetować wszystko: służy do tego przycisk „reset” znajdujący się na godzinie 4. Wszystkie wskazówki chronografu – centralna sekunda i obie małe – powrócą do swoich pierwotnych pozycji.
Podsumowując, powiedzmy, że konfiguracja rozważanego chronografu jest najpowszechniejsza na świecie (poza tym, że małe liczniki można umieścić w specjalny sposób, ale nie ma to fundamentalnego znaczenia). Niemniej jednak istnieje znaczna różnorodność innych opcji, zarówno mechanicznych, jak i elektronicznych. Istnieje na przykład kategoria jednoprzyciskowych chronografów sterowanych kolejnymi naciśnięciami przycisku wbudowanego w koronkę.
Na szczególną uwagę zasługuje pierwszy na świecie chronograf z wyłącznie centralnym wyświetlaczem, który zwyciężył w kategorii Chronograf 2020 podczas prestiżowego Genewskiego Grand Prix of Horlogerie (GPHG): to arcydzieło Streamliner Flyback Chronograph Automatic szwajcarskiej manufaktury H. Moser & Cie. Pięć centralnych wskazówek, w tym dwie wskazówki chronografu (czerwona sekunda i rodowana minuta), z absolutną klarownością wskazań. Plus - estetyczna perfekcja...
